Đainska kultura

Đainizam je malo poznata kultura, filozofija i religiozno uverenje i karakterističan način života koji je ulazeći na mala vrata u svet kulture zapadnog egocentrizma dao podsticaj za razvoj mnogih socijalnio humanih usmerenja, humanitarnih organizacija, inicijativa i pokreta za očuvanje etike i standarda koje je savremeno društvo u jednom trenutku skoro potpuno zaboravilo, pred navalom bujice tehnološkog razvoja i veličanja ljudskog razuma.
Malo ko zna da je početkom 20. veka sa zapada u duhovnu avanturu krenula Šarlot Kraus, nemački indolog, da bi se u monaškoj Đainističkoj zajednici zadržala 30 godina, kao odaslana nekim dubljim smislom i po nekom dubljem promislu za dobrobit čovečanstva, istražujući i prevodeći njihove drevne rukopise.
Radila je i živela u toj zajednici, prema pravilima njihove discipline pod vođstvom i brigom jednog uglednog i poštovanog Đainskog askete (muni-ja). Gospođa dr. Šarlot Kraus nije sasvim nepoznata akademskom svetu indije i zapada, ali ipak jako malo je spominjana kao zaslužna za poznavanje uzvišene Đainske etike i doktrine u evropi pa i u svetu. Dok je Mohandas Ghandi Đainske principe unosio u politički život i pravnu kulturu tadašnjeg vremena, Đaina Šravika Šarlot je svojim misionarskim radom, mnoštvom predavanja i neumornim zalaganjem i inspiracijom upoznavala Evropu sa dubljim implikacijama te kulture na svakodnevni život i na potrebu primene Đainskih načela na savremene društvene probleme.

Đainizam je starosedelačka releigija koju su indoevropski narodi prilikom osvajanja Indije zatekli u istom obliku u kome je Đainizam opstajao i opstao do današnjih dana. Toi se letimičnim pogledom može videti i po jeziku i pismu kojim su beleženi sveti tekstovi Đainskih mudraca. Iako je taj jezik kroz stoleća primao uticaje naroda osvajača principi na kojima je ova kultura temeljila svoj opstanak nikada i nikome nije mogla da zasmeta u tolikoj meri da bi bila uništena, a i zbog izuzetno visokih etičkih standarda kojima Đainizam može da se pohvali.
Principi te visoke etike i načina šivota ni osvajačima nisu mogli biti trn u oku. Malo se zna i pominje da ja npr osnivač Budizma, princ Ghotamo Budha bio pre probuđenja Đain, tu i tamo kada se govori o Mohandas Ghandiju i njegovoj mirnoj revoluciji kojom je oslobodio Indiju Engleskog kolonijalizma usputno se spomene da je po majci bio Đain ali je i po svom dubokom uverenju bio sledbenik kulture Đainizma. Političko delovanje i principi kroz koje je Mohandas Gandi delovao, Đainski su. Prinuditi Britansku kolonijalnu silu na napuštanje svoje kolonije u indiji primer je kako se Ahimsom- Ne nasiljem može neprijatelj navesti na odustajanje od svojih cijleva.
U čemu je zapravo tajna dugovečnosti Đainizma koji odoleva zubu vremena više od 3000 godina. uprkos malom broju sledbenika koji ipak sa ponosom mogu da kažu da je Đainizam izrodio velikane istorije i bio im inspiracija.
„AHIMSA PARAMO DHARMAH“ (Ne nasilje je vrhovni zakon) Izreka je koja uobličava osnovni motiv i razradu celokupne nauke i etike Đainske kulture. Moglo bi se reći da je takav princip poznat u svetu hrišćanstva međutim iako je Isus Hristos zagovarao taj princip u životu kasnijih sledbenika nije se ta kosmička zakonitost nepokolebljivo odrazila na vreme i njegove sledbenike, osim u prvim vekovima hrišćanstva kada je ta moralna sila – etika „ne nasilja“ srušla Rismko carstvo.
Celokupna kanonska književnost sastoji se od od primene i izvoda etičkih maskima iz tog kategorčkog imperativa. Kao što se sugestivnom snagom asketsko podvižništvo hrišćana u prva tri veka odrazilo na autentičnost hrišćanske vere tako je i u Đainizmu podvig i pobedništvo (Đina-pobednik) bilo i ostalo kult heroja, koji utemeljuje jedan od vrhovnih principa a po Đainima i ne porecivi zakon života, onoga koji pobeđuje ne samo sebe već primer daje celokupnom tadasnjem panteonu, ostrašćenih ili smirenih božanstava .
To obeležje je sačuvao i do danas ostao kao ličnost za primer i ugled Maha-viro, poslednji veliki reformator u 6 v.p.n.e. poznat kao Vadhamano iz plemena Najo. Svojim imenom koji je dobio zbog svojih velikih asketskih dostignuća i zasluga u savladavanju tela i duha, ostao je i dan danas u Đainskoj zajednici kao Maha-viro ili Veliki pobednik ili heroj.
Mahaviro je bio starijji savremenik Sidathe Ghotame-Bude (u sanskrtskim teksstovima Sidharta Gautamah). Obojica su živela u istom delu Indije, pretežno na područiju današnje države Bihar, tadašnje kraljevine Magadhah. Mahaviro je bio sin plemića Sidhate iz grada vesali, a Budho sin pokrajnskog vladar Sudhodane iz plemena Sakja, čija je prestolnica bila Kapilavathu. Zato je jedan od naziva za budhu Sakja-muni ili utihnuli mudrac a iako je naziv „muni“ da danas tipično obeležje sledbenika Mahavire. Mahaviro je po rođenju pripadao starijoj sekti – nigantho, čiji je istorijski utemeljitelj bio bio Paso (ili sanskr. Paršavah), poznat kao 23. tithagaro (sanskr Tirthakarah) ili vodič preko reke (svetovnog života), pretposlednji reformator religije, kojoj se predhodnici računaju u legendarnu prošlost od više „miliona “ godina Paso je živeo oko 250 godina pre Mahavire, podaci o njegovom životu smatraju se istorijski verodostojnim, a njegova je sekta postojala još vekovima posle Mahavirine reforme kao i neke druge istog porekla.Bilo bi Interesantno da pomenemo i da je Budha po verskom poreklu pripada istoj skupini ne bramanskih i predvedskih tradicija, koje su tada prevladavale u Magadhi, i da je bio jedan od tadašnjih reformatora istorodnih versko filosofskih učenja kao i Mahaviro, ako ne i Đainski raskolnik i suparnik Mahavire.

Profesor univerziteta u Bonu, Herman Jakobi je 1884 u uvodu svog engleskog prevoda izvornih Đainskih tekstova upozorio na razvoj i razradu filosofskih vedskih tekstova, upanišada pod uticajem Đainske filozofije i da je taj uticaj bio očevidan. Pod uticajem Đainske filozofije razvili su se pojmovi i na terminološkom i na idejnom planu. Pojam individualne duše i besmrtne duše, pojam koji smatra da je sva materija živa i da ima duševne osobine- hilozoizam, shvatanje „da materija nikada ne može postojati niti biti delatna bez duha kao ni duh bez materije“. i mnogo drugi nama poznatih kao autoentično vedski ali su nastali kroz proces postepenog uticaja Đainizma i to može da se vidi čitajući upanišadske tekstove Čandogja upanišade i Brihad Aranjake najstarijih filozofskih razrada veda. Aranja ili šuma bilo je mesto gde su obitavali isposnici i nastajale upanišade čliji su autori beležili svoje misli i ispovedali svojaq gledišta pod stare dane suočavajući se sa svojim iskustvom tokom života, ispitujući valjanost svojih dela i učešća duše u prolaznoj egzistenciji. bivši tako posvećen unutranjem životu nužno je bilo susretati se sa asketskim redovima Đainskih mudraca čiji je život bio posvećen istom cilju. Na toj duhovnoj raskrsnici susretale su se ideje, mišljenja, stavovi, formirale se filozofske škole kroz bogatstvo razmene ideja i iskustava.
Dok su primitivni osvajači arijevci imali prilično vulgarno shvatanje duše, čiji se život nastavlja posle smrti u obliku sličnom kakav je bio u zemaljsko životu, kao naprimer u Egiptu, Đainsko učenje nasuprot tome uči nas da na „vrhu sveta“ borave usavršene duše oslobožene preporađanja, koje su dosedgle stanje potpunog savršpenstva. One nemaju oblik i sastoje se potpuno od života. Njihovo je znanje i uverenje poostupno razvijano, uživaju vrhovnu dobrobit koja se ne da ni sa čim uporediti.
Đainski pojam duše je u mikrokosmičkom stanju monada (nedeljiva jedinica) specifične supstancijalne prirode. Đainski autor Puđapada 6 v.n.e citira đainsku supstancu (Drvjam) koja ima i kvalitet i modalitet. Tako duša ima četiri bitna obeležja- po nazivu, po predstavi, po supstanci i po aktualnom stanju, dok je npr. za Platona ona iz sveta ideja….Kao prvi atomi prirode – anuh- Đainske monade su – Ek-indrija -Bhutam ili bića sa samo jednim čulom, čulom dodira, dok ostala čula među koje spada i razum razvijaju se diferencijacijom perceptivne sposobnosti – Ava Grahah- tako čulo nije percepcija nego kategorija razumevanja koja sledi percepciju. U najstarijim Đainskim tekstovima spomenute atomske monade opisane kao život (Điva) utelovljen u česticama zemlje , vode, vatre, vazduha i biljaka. U biljne monade spadaju i bića nazvana -Nigodah- i ona ispunjavaju čitav svet. Veličina im je beskrajno mala a trajanje neodređeno, to su još ne razvijene klice života i sva ona zauzimaju samo jednu prostornu tačku budući da u njoj još nema deobe.
Prostorne jedinice rasćlanjenosti koja prostor čini prostorom, Đainsko razjašnjenje specifičnog energetskog i svrhovitog obeležja možda sačinjava najoriginalniji i najvažnijji Đainski prilog celokupnoj indijskoj filozofiji. To je pojam karmičke- delatne materije koja je proizvod životne monade i ujedno princip njenog supstancijalnog oblikovanja.
Materija (Pudgalah) je oblepljenost (lepanah) i izlučina (asravah) odnosno talog te životne monade, zato je, asketski pročišćena monada bezoblična iako zadržava svoje individualno mesto na vrhu sveta.
NASTAVIĆE SE

autor:Aleksandar Ilić